به گزارش روابط عمومی موسسه زیتون، در پنجمین شب از آئین سوگواری حضرت حسین بن علی (علیه‌السلام) و همزمان با شب تاسوعا، موسسه زیتون پذیرای عزاداران و دوستداران آل الله بود.
«سید علی باروتیان» مدیرعامل موسسه زیتون و دین‌پژوه، سخنران این مراسم بود که با موضوع «کدام حسین؟ تحول گفتمان در تحلیل واقعه عاشورا» به ایراد سخن پرداخت.
وی سخنان خود را با طرح این پرسش آغاز کرد که امام حسینی که برایش گریه می‌کنیم کیست؟ و در تبیین این مسئله اظهار داشت: شاید در پاسخ با انبوهی از اطلاعات مواجه شویم؛ چراکه قرائت‌های مختلفی درباره امام حسین (علیه‌السلام) و حرکت ایشان وجود دارد. از یک سو نگاه عرفانی، عاطفی و اسطوره‌ای به حرکت امام وجود دارد و در سوی دیگر، نگاه حاکمیتی و اینکه قیام امام با هدف تشکیل حکومت رخ داده، مشهود است. در این میان نگاه‌های تلفیقی مختلفی نیز وجود دارد.
به گفته باروتیان در میان نگاه‌های موجود، دو نگاه برای ما برجسته‌تر است و عموم تحلیل‌گران به خصوص طی پنجاه سال اخیر روی این دو نگاه بحث داشته‌اند. نگاه نخست اینکه امام از ابتدا قصد داشت علیه حکومت ظلم قیام کند و حکومت اسلامی را به مرکزیت کوفه تشکیل دهد؛ اما طبق نگاه دوم، مسئله شهادت سیدالشهدا (علیه‌السلام) از ابتدای خلقت ایشان مقدر شده بود. درباره هر دو نگاه، آثار مختلفی وجود دارد و جالب‌تر اینکه تفسیر حرکت امام حسین (علیه‌السلام) به این دو نگاه محدود نمی‌شود.
وی با پرهیز از تحلیل یا ارزش‌گذاری هریک از نگاه‌های موجود، تحلیل گفتمانی را محور اصلی بحث خود عنوان و تصریح کرد: مفهوم گفتمان طبق تعریف «میشل فوکو» نظام معنایی است که به زبان و کلمات ما معنا می‌بخشد و ما در هر دوره، یک گفتمان و نظام معنایی مسلط داریم که تمام ادبیات، جملات و کلماتمان ذیل آن معنادار می‌شوند.
پس از فوکو، فیلسوف‌های پست مدرن دیگری چون «ارنستو لاکلائو»، «شنتل موف» و «نورمن فرکلاف» که روی مبحث تحلیل گفتمان متمرکز بودند، اظهار کردند اولا در یک دوره زمانی نظام معنایی واحدی وجود ندارد؛ بلکه نظام‌های معنایی و گفتمانهای متعددی وجود دارد و دوم اینکه نظام معنایی علاوه بر کلمات و زبان، به فرا زبان هم معنا می‌دهد. این نظام معنایی است که به پارچه سیاه، شمع و گل یاسی که در این مجلس عزاداری وجود دارد، معنا می‌دهد. اگر این نظام معنایی وجود نداشته باشد، ما از شمع معنای سوگ، عزاداری، آب شدن، عشق و... را برداشت نمی‌کنیم. همین شمع مبتنی بر نظام معنایی دیگری، می‌تواند معنای دیگری پیدا کند. مبتنی بر نظام معنایی ما، لباس سیاه برایمان معنای سوگ دارد اما در آفریقا گروه کوچکی هستند که لباس سفید برایشان به معنای سوگ است. پس این نظام معنایی است که به پدیده‌های مختلف، معانی متفاوتی می‌بخشد.
باروتیان در ادامه برداشت‌های مختلف از حرکت و نهضت حسینی را تابع گفتمانهای مختلف و شرایط موجود هر دوره زمانی دانست و اظهار داشت: گاهی اوقات می‌خواهیم از امام حسین (علیه‌السلام) تحلیلی امروزی ارائه دهیم؛ مثلاً می‌گوییم امام فرموده است اگر دین ندارید، آزاده باشید. آنگاه با بررسی سیر تطور مفهوم آزادی طی پنجاه تا شصت سال اخیر درمی‌یابیم این مفهوم بارها و بارها در نظام‌های گفتمانی مختلف بازسازی شده است. انسان‌ها تحت گفتمانهای مختلف به تفسیر پدیده‌ها می‌پردازند. 1400 سال پیش، پدیده‌ای به وقوع پیوسته، این پدیده حرکت امام حسین (علیه‌السلام) به سمت کربلا و جان باختن ایشان است. وقتی در بردار زمان و مکان به این حرکت نگاه می‌کنیم، می‌بینیم تفسیر حرکت امام در جوامع مختلف و در دوره‌های زمانی مختلف، به‌واسطه تحولات اجتماعی خاصی که رخ داده، متفاوت است. مثلاً در یک دوره تاریخی می‌بینید شرایط سرکوب و خفقان شدید بر فضای اجتماعی ایران حاکم بوده و در این دوره، تفاسیر واقعه عاشورا صرفاً مبتنی بر تفاسیر عاطفی، عرفانی، گریه و سوگ است. یا مثلاً در زمان صفویه گرایش‌های صوفی و عرفانی گسترش پیدا می‌کند.
این شیعه پژوه با اشاره به وجود گفتمانهای دیگری چون گفتمان انقلابی مارکسیستی که با ظهور روشنفکران مسلمان مانند دکتر «شریعتی» با آن گرایش‌های چپ و انقلابی، مطرح می‌شود و یا رونق گرفتن گفتمان اصلاحی که بر اساس این گفتمان، هدف امام از این قیام، اصلاح دین امت پیامبر مطرح شده است، تاکید کرد: تمامی این گفتمان‌ها مستند به متن و کتاب‌های تاریخی هستند و هریک از این کتب و متن نیز درست می‌گویند. مثلاً وقتی شما کتاب «شهید جاوید» صالحی نجف‌آبادی را می‌خوانید، با خود می‌گویید او چقدر دقیق گفته و با خواندن کتاب «شهید آگاه» آیت‌الله صافی گلپایگانی که در جواب شهید جاوید نوشته شده است، آن را هم درست می‌پندارید. اینک، پرسش این است که بالاخره کدام حسین (علیه‌السلام)؟
باروتیان در پاسخ به این مسئله اظهار داشت: همان‌طور که تفاسیر تاریخی، تحلیلها و اشعار، برآمده از گفتمان‌هاست، کل فرهنگ نیز برآمده از بردارهای مختلفی است که در نهایت گفتمانی را در صدر خود دارد. برخی اصالت را به مکان می‌دهند و بر الگوبرداری از روش عزاداری در کربلا تاکید دارند. برخی اصالت را به زمان داده و بر این عقیده هستند که روش قدما در عزاداری اصالت دارد. البته قابل انکار نیست که نوستالژی برای ما جذاب است و شنیدن مداحی‌های قدیمی، به نوعی تداعی‌کننده حال و هوای خوبی است که در آن دوران حاکم بوده و در مقایسه با برخی مداحی‌های امروزی، با خود فکر می‌کنیم در چه وضعیت بغرنجی به سر می‌بریم؛ اما همه این‌ها نوستالژی است و ما معمولاً از گذشته خاطرات خوش در یادمان می‌ماند، در حالی که بسیاری از مسائل و چالش‌هایی که ما اکنون درباره آنها صحبت می‌کنیم، در گذشته نیز وجود داشته اما نوستالژی ما را به این نتیجه می‌رساند که در گذشته همه چیز بهتر بوده است.
مدیرعامل موسسه زیتون در بخش پایانی سخنان خود، «مظلومیت» را مفهوم مشترک تمامی تحلیلها و گفتمان‌ها دانست و تاکید کرد: وقتی ما تحلیل‌های مختلف را درباره قیام امام حسین (علیه‌السلام) می‌خوانیم، متوجه می‌شویم همه آنها در یک کلمه مشترک هستند و آن «مظلومیت» است. فرقی ندارد مسلمانان برای این مظلومیت عزاداری می‌کنند یا غیرمسلمانان. اگر در مطالعه این تحلیلها مظلومیت را پیدا کردیم، برنده‌ایم. مظلومیت، رمز «ثار» است و «ثارالله» و مظلومیتی که به عالم قدسی وصل می‌شود، یکی از اسامی اعظم الهی است که اگر به آن متصل شویم، به خدا وصل می‌شویم.
پنجمین محفل عزاداری حسینی با مرثیه‌سرایی و ذکر مصیبت شهادت حضرت عباس (علیه‌السلام) به پایان رسید.